SÖZCÜKTE YAPI

Sözcüğün yapısı ile ilgili sorular”yapıca ve biçimce “kavramlarıyla sorulur.

BİÇİM BİLGİSİ
*Türkçe sözcükler daima ( kök+yapım eki+çekim eki ) biçiminde kurulurlar.
*Bir sözcük sadece kökten,kök+yapım ekinden,kök+çekim ekinden oluşabilir. Yani yapım ekleri daima kökten sonra ve çekim eklerinden önce yer alır.

A-KÖK
Kök:Sözcüğün anlamlı en küçük parçasına kök denir.
*Kökler isim kökleri ve fiil kökleri olmak üzere ikiye ayrılır.
Bas-kın sarı-ardım toz-luk kar-ılmak
Fk ik ik fk
*Türkçe’de hem isim hem de eylem kökü olarak kullanılabilen sözcükler vardır.Bunlara “kökteş kök ya da ortak kök” adı verilir.
Acı-,kuru,boya,güven,savaş,barış....
*Yansıma sözcükler isim köküdür.
*Bir sözcüğün kök olabilmesi için gövdesiyle anlamsal bir bağ içinde bulunması gerekir.Yani kılavuz’un kökü kıl,otuz’un kökü ot, “balık”ın
kökü bal olamaz.
*Türkçe’de kökten önce ek gelmez. Bembeyaz,masmavi,dipdiri gibi pekiştirmeler bunun tek istisnasıdır.
*Birleşik sözcüklerin birden fazla kökü vardır.
Gelebilirim,biraz,imambayıldı...

Yapım ekleri:Sözcüklerden yeni sözcükler türeten ya da sözcüklerin anlamı değiştiren eklere yapım ekleri denir.
Addan ad yapan ekler:
-lik:odun-luk,ders-lik
-li:sü-lü,iç-li,öz-lü
-siz:dil-siz,ütü-süz
-ci:kale-ci,odun-cu,
-cil:ev-cil,kır-çıl,ben-cil
-ca:Alman-ca,çocuk-ça,
-daş:ses-teş,yol-daş,vatan-daş
-cek:oyun-cak,aile-cek
-iz:ik-iz,üç-üz

Addan eylem türeten ekler:
-le:baş-la-,göz-le-,iz-le-
-lan:ev-len-,yol-lan-,kir-len-
-el:düz-el,az-al-,yön-el-
-er:sarı-ar-,mor-ar-,ak-ar-
-kir:hay-kır-,tü-kür-,fış-kır-
-se:önem-se-,umur-sa-,özüm-se-
-a-e:yaş-a-,tür-e,boş-a-

Eylemden ad türeten ekler:
-me:dol-ma,oku-ma,yaşa-ma
-mek:biç-mek,yat-mak,ağla-mak
-iş:gör-üş,sat-ış,gül-üş
-emek:bas-amak,kaç-amak
-ici:gör-ücü,bil-ici,tut-ucu
-inti:gör-üntü,gez-inti,çal-ıntı

paylaşım için sağol